काठमाडाैं । करिब २ महिनादेखि उत्पादन बन्द रहेको गण्डक जलविद्युत् केन्द्रमा विद्युत् उत्पादन सुरु भएको छ। गण्डक नहरमा भारतको नियमित कार्यअन्तर्गत नहर मर्मतसम्भारका लागि भारतीय पक्षद्वारा नहरमा गत कात्तिक १२ गतेबाट पानी बन्द गरेपछि उत्पादन रोकिएको थियो।
गत मंसिर ३० गतेबाट नहरमा पानी आएपछि पुसको पहिलो साताबाट केन्द्रमा विद्युत् उत्पादन सुरु भएको कार्यालयका इन्जिनियर अनिल साहले जानकारी दिए । केन्द्रमा हाल दैनिक झण्डै ३ मेगावाट विद्युत् उत्पादन हुँदै आएको छ।
पश्चिम नवलपरासीको सूर्यपूरामा रहेको गण्डक जलविद्युत् केन्द्रमा वर्षौंदेखि क्षमताभन्दा निकै कम विद्युत् उत्पादन हुँदै आएको छ। दैनिक १५ मेगावाट विद्युत् उत्पादन हुने क्षमता रहेको सो केन्द्रमा नियमितरूपमा अहिले तीनदेखि ३ दशमलव ५ मेगावाटसम्म मात्रै विद्युत् उत्पादन हुँदै आएको केन्द्रले जनाएको छ।
केन्द्रमा जडित ३ टर्बाइनमध्ये त्यसमा जडित उपकरण र मेसिनरीका सामान पुरानो भएपछि ३ टर्बाइनमध्ये २ टर्बाइन बिग्रिएर पूर्णरूपमा थन्किएका छन् भने २ नं टर्बाइनमात्रै सञ्चालनमा छ। मर्मतसम्भार नहुँदा करिब १० देखि १२ वर्षअघिबाट थन्किएका टर्बाइन नं १ र वर्षअघिबाट टर्बाइन नं ३ वर्षदेखि बिग्रेको अवस्था छ।
हाल सञ्चालनमा रहेको २ नं टर्बाइन (एउटा मात्र) टर्बाइनसमेत जीर्ण अवस्थामा रहेको छ। सञ्चालनमा रहेको एउटा टर्बाइनसमेत उपकरण र मेसिनरीका सामान पुरानो हुँदासमेत टर्बाइनले समेत लक्ष्यअनुसारले विद्युत् उत्पादन गर्न सकेको छैन।
नेपाल-भारतबीच भएको गण्डक सम्झौताअनुसार पश्चिम गण्डक नहरमा पानी खोल्ने वा नहरमा पानी छोड्ने पूर्ण अधिकार भारतीय पक्षसँग निहीत छ। केन्द्रमा रहेको मेसिनरी उपकरण पुरानो हुँदै जाँदा एउटा टर्बाइनले पनि क्षमताअनुसार विद्युत् उत्पादन गर्न नसकेको केन्द्रले जनाएको छ।
केन्द्रमा एउटा टर्बाइनका लागि नहरमा चार हजार क्युसेक पानी आवश्यक हुन्छ। नहरमा आवश्यकताअनुसार पानी आए पनि र राम्रा उपकरण नहुँदा अहिले सञ्चालनमा रहेको एउटा टर्बाइनबाट समेत पूर्णरूपमा उत्पादन हुन सकेको छैन। करिब ४० वर्षदेखि जडान भएका केन्द्रका अधिकांश उपकरणहरु मर्मत वा फेर्नुपर्ने अवस्थामा रहेका छन्।
केन्द्रलाई पूर्ण क्षमताअनुसार सञ्चालनमा ल्याउन वृहत् मर्मतसम्भार योजना आवश्यक रहेको बताइएको छ। पुरानो प्रविधिका मेसिनरीका स्थानमा नयाँ मेसिनरी उपकरण जडान गरी क्षमताअनुसार उत्पादन दिन सकिने अवस्था रहेको केन्द्रले जनाएको छ।
दैनिक १५ मेगावाट विद्युत् उत्पादन गर्ने गरी सञ्चालनमा ल्याउन करिब रु एक अर्ब बराबरको आर्थिक लगानी हुन आवश्यक देखिएको केन्द्रले जनाएको। सो केन्द्रलाई पूर्णरूपमा सञ्चालनमा ल्याउन यस क्षेत्रका उद्योगी व्यवसायी आर्थिक लगानी गर्न तयार रहेको यसअगावै बताउँदै आएका छन्।
सो केन्द्रमा रहेको सवस्टेसनमार्फत विद्युत् भारतको रामनगरमा आयात-निर्यात हुने तथा १३२ केभीमा बुटवल र ३३ एवं ११ कबाट परासी क्षेत्रमा वितरण गरिँदैआएको छ। सो विद्युतगृह सन् १९७९ मा निर्माणसम्पन्न भई सञ्चालनमा आएको थियो।
भारत र नेपालको सम्झौताअनुसार विद्युतगृह सन् १९८१ मा भारतले नेपाल सरकारलाई हस्तान्तरण गरेको थियो। करिब ३२ बिघा क्षेत्रफलमा फैलिएको उक्त विद्युत् केन्द्रका अधिकांश भवन र संरचना तथा मेसिनरी उपकरण जीर्ण भइसकेका छन्। केन्द्रमा हाल स्थायी र ज्यालादारी गरी करिब ५० कर्मचारी कार्यरत छन्। रासस
प्रकाशित मिति: शुक्रबार, पुस १८, २०७६
