प्रबिन नेपाल
जनताको बहुदलीय जनवाद (जबज) को मूल आत्मा भनेको पार्टीभित्र बहुलता, विचारको प्रतिस्पर्धा, आलोचना–आत्मालोचना र सामूहिक नेतृत्व हो। मदन भण्डारीले जबज प्रतिपादन गर्दा कुनै पनि हालतमा पार्टीभित्र एकल व्यक्ति सर्वेसर्वा हुने अवस्था कल्पना गरेका थिएनन्। तर आज केपी शर्मा ओलीको नेतृत्वमा देखिएको यथार्थले जबज व्यवहारिक रूपमा मात्र होइन, संरचनागत रूपमा नै समाप्त भइसकेको स्पष्ट संकेत गर्छ।
ओलीको नेतृत्वकालमा एमाले पार्टीभित्रका सबै विरोधी, वैचारिक प्रतिद्वन्द्वी र सम्भावित प्रतिस्पर्धीहरूलाई क्रमशः निष्कासन, किनाराकरण र अपमानमार्फत हटाइयो। आज पार्टीभित्र ओलीबाहेक स्वतन्त्र विचार राख्ने, प्रश्न उठाउने वा नेतृत्वको विकल्प बन्न सक्ने कुनै शक्ति बाँकी छैन। यस्तो अवस्था बहुदलीय जनवादमा सम्भव हुँदैन—यो निर्बिकल्प पार्टीको लक्षण हो।
ओलीको लक्ष्य पार्टीभित्र बहस जित्नु थिएन,
उनको लक्ष्य प्रतिस्पर्धा नै समाप्त गर्नु थियो।
त्यसैले पार्टीलाई यस्तो अवस्थामा पुर्याइयो जहाँ
“मेरो विरोधी पार्टीभित्र कोही छैन, म मात्र नेता हुँ”
भन्ने सोच संस्थागत बनाइयो।
जब कुनै पार्टीमा नेतृत्वको विकल्प नष्ट गरिन्छ,
जब आलोचकहरूलाई शत्रु ठानिन्छ,
जब फरक मतलाई गद्दारीको संज्ञा दिइन्छ—
त्यो पार्टी बहुदलीय जनवादको पार्टी रहँदैन।
ओलीले पार्टीको तल्लो तहदेखि केन्द्रसम्म योग्य, वैचारिक र जनआधारित नेतृत्व होइन, आफ्ना आदेशपालक, व्यक्तिपूजक र निष्ठावान् झोलेहरूलाई मात्र अघि बढाए। क्षमता र लोकप्रियताभन्दा ओलीप्रतिको निष्ठालाई नै नेतृत्वको मापदण्ड बनाइयो। यस प्रक्रियाले पार्टीभित्र स्वाभाविक नेतृत्व विकास, वैचारिक बहस र आन्तरिक लोकतन्त्रलाई पूर्ण रूपमा समाप्त गर्यो।
यही कारण आज एमाले पार्टीमा—
• न बहस छ,
• न बहुलता छ,
• न विकल्प छ,
• न नेतृत्व परिवर्तनको सम्भावना छ।
यो अवस्था बहुदलीय जनवाद समाप्त भएको सबैभन्दा ठोस प्रमाण हो।
जब ओली “मेरो विरोधी पार्टीमा कोही छैन” भन्ने मानसिकतामा सन्तुष्ट हुन्छन्,
त्यसको अर्थ स्पष्ट छ—
त्यहाँ अब एमाले छैन।
त्यहाँ केवल—
• एक व्यक्ति,
• एक गुट,
• एक आदेश,
• र एक व्यक्तिपूजामा आधारित संरचना मात्र बाँकी छ।
यही संरचना नै आज एमाले पार्टीको वास्तविक स्वरूप हो। नाम मात्र “एमाले” बाँकी छ; विचार, संस्कार र चरित्र सबै परिवर्तन भइसकेका छन्।
यदि पार्टी साँच्चै बहुदलीय जनवादमा आधारित हुन्थ्यो भने—
• फरक विचारलाई स्थान हुन्थ्यो,
• नेतृत्वको विकल्प हुन्थ्यो,
• आलोचना सहने राजनीतिक संस्कार हुन्थ्यो।
तर ओलीको नेतृत्वमा पार्टी एकल नेताको दरबारमा रूपान्तरण गरिएको छ—
जहाँ प्रश्न उठाउनु अपराध हो,
जहाँ विकल्प खोज्नु षड्यन्त्र हो,
जहाँ नेता बदल्ने कल्पना नै निषेध छ।
यसैले निष्कर्ष स्पष्ट छ—
ओलीले बहुदलीय जनवादलाई व्यवहारमा मात्र होइन, संरचनागत रूपमा नै समाप्त गरेका छन्। एमाले पार्टी अब एमाले होइन, ओलीवादको संगठन बनेको छ। नाम मात्र बदल्न बाँकी छ; चरित्र र आत्मा त पहिल्यै बदलिइसकेको छ।
यो विश्लेषण कुनै व्यक्तिगत आक्रोश होइन,
यो नागरिक दृष्टिबाट गरिएको राजनीतिक मूल्यांकन हो।
अब निर्णय जनताको हातमा छ—
व्यक्तिवाद रोज्ने कि विचार,
दरबार राजनीति स्वीकार्ने कि लोकतन्त्र।
लेखक राष्ट्रिय स्वतन्त्र नागरिक समाज नेपालका , महासचिव हुनुहुन्छ ।
प्रकाशित मिति: बिहीबार, पुस ३, २०८२
