काठमाडौं — बिहीबारदेखि लागू भएको फेसबुक, एक्स र अन्य सामाजिक सञ्जालहरूमा सरकारी निषेधपछि (सोसल मिडिया ‘ब्लक’) काठमाडौंमा एउटा अपरिचित तर तिखो युवा प्रतिक्रिया देखा परेको छ। ‘जेन जी’ भनेर चिनिने १९९७–२०१२ बीच जन्मिएका युवाहरूले भोलि (भदौ २३ / ८ सेप्टेम्बर) बिहान ९ बजे माइतीघर मण्डला गरी एभरेस्ट होटल (नयाँ बानेश्वर) सम्म शान्तिपूर्ण मार्चपास गर्ने तालिका बनाएका छन्। आन्दोलनमा कुनै वक्ता नहुने र सिर्जनात्मक प्रदर्शन (गीत, कविता) २८ वर्ष मुनिका कलाकारहरूलाई मात्र अनुमति दिने नियम तोकिएको छ — यसले आन्दोलनको स्वर र नेतृत्वको स्वरूपलाई स्पष्ट गर्छ।
आन्दोलनको सुरुवात — बीजारोपण कहाँबाट भयो?
सरकारी कदम: सरकारले कतिपय अन्तर्राष्ट्रिय सामाजिक प्लेटफर्महरूलाई स्थानीय रूपमा दर्ता गराउन नभए प्रतिस्पन्धमा निषेध लगाउने घोषणा गरेपछि रातारात केही प्रमुख सञ्जाल अवरुद्ध भए। यो कदमलाई युवा पुस्ताले अभिव्यक्ति र रोजगारीमाथि प्रत्यक्ष आक्रमणको रूपमा लिएका छन्।
डिजिटल असन्तुष्टि → सडक: जेन जी पुस्ता मूलतः डिजिटल फारमहरू मार्फत सँगठित र सक्रिय हुन्छ; सामाजिक सञ्जाल बन्द भएपछि उनीहरूका मुख्य सञ्चार र सार्वजनिक बहसका ठाउँ बन्द भए — जसले प्रविधिमा हुर्किएका यी युवाहरूलाई अनलाइनबाट सडकसम्म धकेलिदियो। यस आन्दोलनको बीजारोपण अनौपचारिक, सोशल प्लेटफर्महरुमा फैलिएका आह्वान र तत्कालिन घटनाले गराएको सामूहिक रिएक्सनबाट भयो।
नेतृत्व — कसले अगाडि सारेको छ?
यो आन्दोलन परम्परागत नेतृत्वविहीन (leaderless) स्वरूपमा छ। आयोजक र वक्तव्यहरू ठ्याक्कै कुनै पार्टी वा संस्थाबाट जारी छैनन् — धेरैजसो विद्यार्थी, डिजिटल एक्टिभिस्ट र स्वतन्त्र युवा समूहहरूको संयोजनले आह्वान गरिरहेको देखिन्छ। त्यहीकारण “वक्तृत्वतर्फ रोक” र सिर्जनात्मक बाचनलाई प्राथमिकता दिईएको हो — समूहले केन्द्रित नेतृत्व भन्दा देन्द्रीकृत, आत्मसंगठित मोड रोजेको छ। तर स्थानीय नेता र केही सार्वजनिक व्यक्तिहरूले ऐक्यवद्धता देखाएका छन्; काठमाडौंका मेयर बलेन्द्र शाह जस्ता व्यक्तिले समर्थन जनाएका समाचारहरू रिपोर्ट भएका छन्।
उद्देश्य र मागहरू — के चाहिन्छ?
जेन जी आन्दोलनले सार्वजनिक रूपमा त्यस्ता मागहरू राखेको छ:
निषेध हटाएर सामाजिक सञ्जाल पुनः सक्रिय गरियोस्। युवाहरूको प्रत्यक्ष माग — सम्पूर्ण प्लेटफर्महरू फेरि अनलाइन ल्याउनु।
सरकारी प्रतिनिधिहरूले 'प्रधानमन्त्री नभन्ने' प्रतिबद्धता जनाओस्। (पुराना नेताहरूले आफू सत्ता केन्द्रित नहुने सुनिश्चित गर्ने चाहना) — आन्दोलनले परम्परागत एजेन्डालाई चुनौती दिने संकेत गर्छ।
अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोग (AUBA) मा निष्पक्ष नियुक्ति — भ्रष्टाचारविरुद्ध कड़ा र स्वतन्त्र अनुसन्धान। युवाहरूले भ्रष्टाचार र सत्ता दुरुपयोगमाथि सवाल उठाइरहेका छन्।
यी मागहरू प्रविधि-स्वतन्त्रता र पारदर्शिताको संयुक्त प्रतिनिधित्व हैं — अर्थात् डिजिटल स्वतन्त्रता, राजनीतिक जवाफदेही र भ्रष्टाचारविरुद्धको आवाज।
किन अहिले — पृष्ठभूमि र तात्कालिक कारणहरू
केही व्यापक कारणहरू मिलेर हालको प्रतिक्रियालाई उत्प्रेरित गरेका छन्:
डिजिटल सन्दर्भमा संवेदनशीलता: जेन जी को जीवनप्रवाह अनलाइनमै केन्द्रित छ; सूचना, अध्ययन र रोजगार धेरै अनलाइनमा निर्भर छ। अचानक पहुँच कटौतीले तिनीहरूको दैनिक अस्तित्व र सार्वजनिक बहस दुवै प्रभावित भयो।
भ्रष्टाचार र असमानता प्रति रोष: युवा पुस्ताले नेताहरूको विलासी जीवनशैली र सत्ता-आधारित पहुँचको विरुद्ध आवाज उठाउँदै आएका थिए; सामाजिक सञ्जालमै ती बहस तीव्र थिए — जब ती प्लेटफर्म बन्द भए, रोड प्रदर्शन विकल्प बाँकी रह्यो।
पूर्व-अभिव्यक्ति मार्ग बन्द हुँदा सामूहिक प्रतिक्रिया: अनलाइनले दिएको आरामदायी विरोधका विकल्प बन्द हुँदा, त्यो ऊर्जा सडकमा निक्लिन पुग्यो।
समर्थन — कुन पार्टी, समूह र व्यक्तिले साथ दिए?
स्थानीय राजनैतिक व्यक्तित्वहरू: काठमाडौं मेयर बलेन्द्र शाहले युवा आन्दोलन प्रति सहानुभूति र समर्थन व्यक्त गरेको समाचार आएका छन्।
पत्रकार र मिडिया कर्मीहरू: पत्रकार समुदाय र सञ्चारकर्मीहरूले सामाजिक सञ्जाल बन्दविरुद्ध प्रदर्शन र बयान जारी गरेका छन्; कतिपय पेशेवर पत्रकारहरूले यो कदमले पत्रकारितात्मक स्वतन्त्रता घटाउँछ भनी आपत्ति जनाएका छन्।
सामाजिक सक्रियतावादी र सेलिब्रिटीहरू: केही सेलिब्रिटी र इन्टेलिजेन्स-टिपका व्यक्तिहरूले ऐक्यवद्धता जनाएका छन् — तर ठूलो राजनीतिक दलहरूको औपचारिक नेतृत्व यहाँ सक्रिय देखिएको छैन; समर्थन आधारित र व्यक्तिस्वरूप।
जोखिम, चुनौती र प्रशासनको तयारी
सरकारी निकाय तथा जिल्ला प्रशासनले शान्तिपूर्ण प्रदर्शनको लागि अनुमति र सुरक्षा रणनीति बनाएर तयारीमा छन्। प्रहरीले विवाद र अप्रिय घटना हुन नदिन सुरक्षा बैठक डाका सुरक्षा तन्त्र सुदृढ बनाएको छ। आन्दोलन बेथिति/उग्र हुनबाट जोगिनका लागि प्रशासन सतर्क छ, तर पनि दक्षिणैतिक र वैधानिक सीमामा यो मुद्दा अनुभूत रूपमा संवेदनशील छ।
निष्कर्ष — के संकेत गर्छ यो आन्दोलन?
यो आन्दोलन केवल सामाजिक सञ्जालको तत्काल विरोध मात्र होइन; यो एक नयाँ पुस्ताको सार्वजनिक स्पेस र राजनीतिक जवाफदेहीको माग हो। नेतृत्व ढाँचामा परम्परागत पार्टी-आधारित मोडबाट फरक सर्जनशील र अनलाइन–ऑफलाइन अन्तरक्रियामार्फत राजनीतिक आवाज उठाउने शैलीको उदयलाई यो संघर्ष दर्शाउँछ। सरकार र समाजबीचको संवाद आज निर्णायक छ: निषेध फिर्ता गरिने छ कि कानुनी/नियमावली मार्फत लामो समयका लागि नियमन कडा पारिने — दुवैको प्रभाव युवा–राजनीतिमा ठूलो हुनेछ।
प्रकाशित मिति: आइतबार, भदौ २२, २०८२
