काठमाडौँ। १९ अगस्ट १९८० मा साउदी अरेबियन एयरलाइन्सको फ्लाइट १६३ ले कराँची एयरपोर्टबाट उडान भरेको थियो। सुरुमा सबै सामान्य देखिन्थ्यो, तर यस उडानले अन्तर्राष्ट्रिय उड्डयन इतिहासकै सबैभन्दा त्रासदीपूर्ण घटनामा परिणत हुन गयो। विमानमा कुल ३०१ व्यक्ति थिए – कराँचीबाट ८२ यात्रु र चालक दलका १४ सदस्य, र त्यसपछि रियादबाट चढेका २०५ यात्रु। यात्रुहरू विभिन्न देशका थिए: साउदी, पाकिस्तानी, इरानी, यमेनी, अमेरिकी, क्यानेडियन र बेलायती।
उडानको करिब सात मिनेटपछि, विमानको पछाडिको कार्गो कम्पार्टमेन्ट सी-३ मा धुवाँको चेतावनी बज्यो। प्रारम्भमा क्याप्टेन मोहम्मद अली खोयतारले यसलाई सामान्य समस्या ठाने र उडान जारी राखे। तर, जब फ्लाइट इन्जिनियर ब्राडली कर्टिसले कार्गो कम्पार्टमेन्टमा गएर धुवाँको वास्तविक अवस्था देखाए, क्याप्टेनले रियाद फर्काउने निर्णय गरे। यो निर्णयमा पाँच मिनेटसम्म ढिलाइ भयो।
ककपिटमा तीनै जना कर्मचारीको अनुभव र तालिम कमजोर थियो। क्याप्टेन खोयतार, फर्स्ट अफिसर सामी हसनैन र फ्लाइट इन्जिनियर कर्टिसको कुल उडान अनुभव केवल ६७० घण्टा थियो। आपसी समन्वय कमजोर थियो; कर्टिसले आपत्कालीन सुझाव दिँदा पनि क्याप्टेनले उनलाई ‘गधा’ भनेर बेवास्ता गरे। यसको परिणामस्वरूप, मानवीय त्रुटि र गलत निर्णयको श्रृंखला सुरु भयो।
विमानको डिज़ाइनमा पनि कमजोरी थियो। कार्गो कम्पार्टमेन्ट ‘क्लास डी’ मा सीमित अक्सिजनको कारण आगो आफैं निभ्ने ठानेको थियो, तर यो गलत साबित भयो। लाइनर जल्न थालेपछि आगो फैलियो र धुवाँ केबिनभरि फैलियो। यात्रुहरू बेहोस भए र विषालु धुवाँका कारण ज्यान गुमाए। (एजेन्सीहरुको सहयोगमा)
विमान सफलतापूर्वक अवतरण गर्न सफल भए पनि, आपत्कालीन प्रक्रिया ढिला भएको र ढोकाहरू खोल्न समस्या आएपछि उद्धार टोली भित्र पुग्न सकेन। इन्जिन बन्द नगरी ढोका खोल्न खोज्दा उद्धार प्रयास असफल भयो। अन्ततः, विमानको भित्रको केबिन पूर्ण रूपमा विषालु धुवाँ र उच्च तापक्रमले भरियो। अधिकांश यात्रुहरू जलेका वा विषाक्त धुवाँका कारण मृत अवस्थामा फेला परे।
जाँच रिपोर्टले स्पष्ट पार्यो कि विमानको प्रविधिमा ठूलो दोष थिएन, तर अग्नि सुरक्षा प्रणालीको डिजाइन, ककपिटमा कमजोर तालिम, ढिला निर्णय र कर्मचारीबीचको खराब समन्वयले त्रासदीलाई ज्यानघातक बनायो। रिपोर्टअनुसार, यदि तुरुन्त निर्णय लिइएको र योग्य प्रशिक्षण भएको भए, धेरै यात्रुको ज्यान बचाउन सकिन्थ्यो।
यस दुर्घटनाले अन्तर्राष्ट्रिय उड्डयन समुदायलाई प्राविधिक दक्षता मात्र पर्याप्त नहुने, सही समयमा निर्णय लिन सक्ने क्षमता, प्रभावकारी समन्वय र आपत्कालीन तयारी कति महत्वपूर्ण छ भन्ने कुरा सघन रूपमा सिकायो। आज पनि फ्लाइट १६३ को घटना उड्डयन प्रशिक्षणको केस स्टडीको रूपमा पढाइन्छ, र यो याद दिलाउँछ कि केवल आधुनिक प्रविधि पर्याप्त छैन, मानवीय निर्णय र आपत्कालीन व्यवस्थापन जीवन र मृत्युको अन्तर निर्धारण गर्छ।
प्रकाशित मिति: मंगलबार, भदौ १०, २०८२
