काठमाडौं । नेपालको साहित्यिक इतिहासमा नयाँ अध्याय थप्ने अवसर स्वरूप, नेपालका प्रथम अन्तर्राष्ट्रिय बहुभाषी कवि सन्तोष कुमार पोखरेलले सेप्टेम्बर २०–२१ मा मस्कोमा आयोजना हुने दोस्रो विश्व लेखक कांग्रेसमा नेपालको प्रतिनिधित्व गर्ने भएका छन्। विश्व लेखक संगठन (World Organization of Writers–WOW) ले युरेसियन क्रिएटिभ असेंबलीको सहकार्यमा आयोजना गर्न लागेको यो प्रतिष्ठित कार्यक्रम मस्को विश्व व्यापार केन्द्रमा हुनेछ, जसमा करिब १०० भन्दा बढी मुलुकका शीर्ष साहित्यकारहरूको सहभागिता रहनेछ। यस वर्षको सम्मेलन व्यापक "विश्व सार्वजनिक सभा फोरम" (Global Public Assembly Forum) अन्तर्गत आयोजना हुनेछ, जसलाई अन्तर्राष्ट्रिय साहित्यिक कूटनीतिको दृष्टिले विशेष महत्त्वका साथ हेरिएको छ।
विश्व लेखक संगठनकी अध्यक्ष मार्गरिटा एलले "हामी एउटै ग्रहका मानिस हौं" भन्ने मूल नारामा आधारित दोस्रो विश्व लेखक कांग्रेसलाई सम्बोधन गर्दै भनिन्– "मानव इतिहासले शब्दलाई सधैं महान शक्ति रूपमा चिन्हित गरेको छ। शब्दले राष्ट्रहरूलाई एकताबद्ध गरेको छ, संघर्षलाई प्रेरित गरेको छ, मूल्य निर्माण गरेको छ र विपत्तिपछि मेलमिलाप सम्भव बनाएको छ। आज, सूचना अधिभारको युगमा पनि शब्द मानव अस्तित्वको गहिरो अर्थ र शाश्वत मूल्यहरूको पुनर्स्थापनाको मुख्य साधन हो।" उनका अनुसार अब लेखकहरू केवल सिर्जनात्मक पात्र मात्र नभई आध्यात्मिक मार्गदर्शक, सांस्कृतिक नेभिगेटर र ग्रह चेतनाका वास्तुकार बन्नुपर्ने समय आएको छ। उनीहरूले आवाजविहीन—प्रकृति, लोपोन्मुख संस्कृतिहरू, र भविष्यका पुस्ताहरूको प्रतिनिधित्व गर्दै ग्रह नागरिकको नयाँ आयाम निर्माण गर्ने विश्वास उनले व्यक्त गरिन्।
यस पटकको विश्व लेखक कांग्रेसमा सातवटा समानान्तर गोलघेरा विचार–विमर्शहरू हुनेछन्, जसमा लेखकहरूको भूमिका, अनुवाद र बहुभाषिक आदान–प्रदान, नयाँ पुस्ताका लेखकलाई मार्गदर्शन र साहित्यिक शिक्षा, प्रकाशन उद्योग र साहित्यिक उत्सवहरूको भूमिकालाई प्राथमिकताका साथ छलफल गरिनेछ। सन् २०२४ मा नाइजेरियाको अबुजामा सम्पन्न पहिलो विश्व लेखक कांग्रेसको सफलतापछि यस वर्ष मस्कोमा हुने दोस्रो सम्मेलनलाई अझ व्यापक र गहन छलफलको केन्द्रका रूपमा हेरिएको छ।
सन्तोष कुमार पोखरेलको यस सम्मेलनमा सहभागिता उनीनै नेपालको आधुनिक काव्य–कूटनीतिको अग्रदूत भनेर चिनिनुको प्रमाण हो। उनको साहित्यिक यात्रा बहुआयामिक छ—नेपालमै होइन, अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमै उनले निरन्तर नयाँ पहिचान निर्माण गर्दै आएका छन्। विशेषगरी, मस्कोमै आयोजित एक विशेष समारोहमार्फत पोखरेललाई २०२४ मा Maxim Gorky International Award, Gold Feather of Russia लगायतका प्रतिष्ठित पुरस्कारहरू प्रदान गरिएको थियो। रूसी भाषामा उनले लेखेको कविता “The Beauty of Russia” ले रूसी समाजमा समेत गहिरो प्रभाव पारेको छ, जसले उनलाई संस्कृतिहरूबीचको दूरी घटाउने साहित्यिक दूतको रूपमा स्थापित गरिदिएको छ।
अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा पोखरेलले प्राप्त गरेका सम्मानहरू निकै व्यापक छन्। सन् २०२४ मा Maxim Gorky International Award and Medal–Union of Writers of the USSR, Russia; Gold Feather of Russia Award and Medal; Fifth Caesar World Prize for Excellence (Spanish Literature Community) प्राप्त गरेका उनले २०२२ मा World’s Golden Writer Award (Ukrainian Academy of Literature of Ten Countries) र Poet of International Merit (Bangladesh Writers Club) पाएका थिए। यसअघि २०२१ मा Nikolai Gogol International Award (Ukraine) र People’s Diplomacy Special Award (Kazakhstan) प्राप्त गरेका पोखरेलले २०२० मा World Poet & Translator Title (Anton Chekhov. Sharad, Crimea, Russia) र Ambassador for Peace Award (Universal Peace Federation) पाएका थिए भने २०१८ मा Mahatma Gandhi International Award for Creative Writing बाट सम्मानित भएका थिए। यी उपलब्धिहरूले पोखरेललाई दक्षिण एशियाली कविताको मात्र होइन, विश्व साहित्यकै एक सम्मानित स्वरका रूपमा स्थापित गरिदिएको छ।
पोखरेलको प्रमुख योगदानमध्ये एक भनेको Pokhrelian Stanzas (#pokhreliknots) नामक नवीन काव्यशैलीको आविष्कार हो। यसलाई उनले "पोखरेली गाँठो" भनेर परिभाषित गरेका छन्। यो शैलीलाई यसको सटीक शब्दांश संरचना, तुकान्त प्रणाली र सौन्दर्यात्मक सामंजस्यका कारण विशेष मानिन्छ। छोटा–छोटा वाक्यांशमार्फत गहिरा सन्देशहरू व्यक्त गर्ने यो शैली नेपाल कपीराइट कार्यालय (LW-0035) ले पेटेन्टसमेत गरेको छ। भाषिक मितव्ययिता र गहन प्रतीकात्मकता लिएर प्रस्तुत हुने यो शैली विश्वभरका कविहरूबीच लोकप्रिय बन्दै गएको छ।
मस्कोमा हुने दोस्रो विश्व लेखक कांग्रेसमा पोखरेलको उपस्थिति नेपालको साहित्यलाई अन्तर्राष्ट्रिय समुदायमा अझ उचो स्थानमा स्थापित गर्ने अवसरका रूपमा लिइएको छ। उनका शब्दहरूले न केवल साहित्यिक संवादलाई विस्तार गर्नेछन्, बरु संस्कृतिहरूबीचको दूरी घटाएर ग्रह नागरिकको भावनालाई पनि प्रज्वलित गर्ने अपेक्षा गरिएको छ।
प्रकाशित मिति: शुक्रबार, भदौ १३, २०८२
