राजु हुमागाई (राहु)
२०६२/६३ को जनआन्दोलनले नेपाली जनतालाई नयाँ युगको मुहानमा ल्याएको थियो। राजतन्त्रको अन्त्य, गणतन्त्रको स्थापना र संघीय संरचनाको प्रारम्भ—यी सबै परिवर्तन केवल राजनीतिक घटना होइन, जनताको बलिदान, आशा र संघर्षको फल थिए। त्यस आन्दोलनले नेपाली समाजलाई एउटै सूत्रमा बाँध्यो—“परिवर्तन”। तर, दुई दशक बितिसक्दा पनि त्यो परिवर्तनको स्वाद जनताले वास्तविक रूपमा चाख्न पाएका छैनन्।
आन्दोलन सफल भयो, व्यवस्था बदलियो, तर मानसिकता र चरित्र परिवर्तन हुन सकेन। यही हो नेपालको राजनीतिक विडम्बना।
सुधारको आशा र निराशाको यथार्थ
संविधान जारी भएपछि जनतामा अपार उत्साह थियो। देश स्थिर शासनतर्फ अघि बढ्ला, भ्रष्टाचार घट्ला, रोजगारीका अवसर सिर्जना होलान् र नागरिक सम्मानपूर्वक बाँच्न पाउलान् भन्ने अपेक्षा थियो।
नेताहरूले पनि यही सपना बाँडिरहेका थिए—“समृद्ध नेपाल, सुखी नेपाली”। तर, वास्तविकता ठीक उल्टो रह्यो। सत्तामा पुगेका नेताहरू लोकतान्त्रिक मूल्यभन्दा पनि सत्ता र स्वार्थको जालोमा फँसे। राजनीतिक दलहरू विचारका आधारमा होइन, पद र लाभका आधारमा सञ्चालन हुन थाले।
परिणामस्वरूप—संविधानले दिएको सम्भावना कुहिँदै गयो, र जनता फेरि निराशाको अँध्यारोमा फस्न पुगे।
नेपालमा आज भ्रष्टाचार संस्थागत भइसकेको छ। साना ठेक्काबाट लिएर ठूला परियोजनासम्म कमिसन र भागबन्डाको खेल चलिरहेको छ। जनप्रतिनिधि जनताको सेवक होइन, ठेकेदारझैँ बनेका छन्। हिजो परिवर्तनको आन्दोलनमा अगाडि उभिएका नेताहरू आज जनताको आलोचनालाई “षड्यन्त्र” भनेर ठट्यौली बनाइरहेका छन्।
यही मानसिकता परिवर्तनको सबभन्दा ठूलो बाधक हो।
विद्रोहलाई “षड्यन्त्र”को चश्माबाट हेर्ने प्रवृत्ति
जब जनतामा असन्तुष्टि बढ्छ, जब युवाहरू सडकमा आउँछन्, तब पुरानो नेतृत्व उनीहरूलाई बाह्य शक्तिको एजेन्ट ठान्छ।
हिजो जसरी राजतन्त्रले जनआन्दोलनलाई विदेशी प्रेरित भन्यो, आजका शासकहरूले पनि जनअसन्तुष्टिलाई “राष्ट्रियता विरोधी” भनेर चित्रित गर्छन्।
तर इतिहासले प्रमाणित गरिसकेको छ—विद्रोह कहिल्यै षड्यन्त्रको परिणाम हुँदैन, त्यो असमानता र अन्यायको स्वाभाविक प्रतिक्रिया हो।
नेपालको विद्यमान असमानता, रोजगारीको अभाव, शिक्षा र स्वास्थ्यमा विभेद, र नेताहरूको विलासी जीवनशैली नै आजको असन्तोषको जरो हो।
राजनीतिक नेतृत्वको जीवनशैली हेर्ने हो भने—विदेशी उपचार, महँगो गाडी, घेराबारका महल, र लाखौँको कार्यक्रम; जबकि जनताले दुई छाक टार्न संघर्ष गर्नुपरेको छ।
यो असमानताले राजनीति र जनजीवनबीचको दूरी यति बढाइदिएको छ कि, जनता अब नेताको भाषणमा होइन, उनको आचरणमा विश्वास गर्न थालेका छन्।
पुरानो नेतृत्वको असफलता
नेपालको पुरानो नेतृत्वले राजनीतिक स्थायित्व र सुशासन दुवै दिन असफल रह्यो।
दलहरू आन्तरिक गुटबन्दी, व्यक्तिगत प्रतिशोध र कुर्सीको लालसामा फँसेका छन्। हिजोका क्रान्तिकारी आजको प्रशासनिक समस्या बनेका छन्। उनीहरूले सत्ता “सेवा” होइन, “सुविधा”का रूपमा बुझेका छन्।
यो असफलताको कारण केवल नीति होइन, चरित्र र निष्ठाको पतन हो।
राजनीतिक दलहरू जनतासँगको सम्बन्ध तोडेर केवल चुनावमा भेट हुने संस्थामा रूपान्तरण भएका छन्। पाँच वर्षमा एकपटक जनतासँग हात मिलाउने, अनि बाँकी समय सिंहदरबारको ढोका बन्द गर्ने—यही चलन बनेको छ।
नयाँ पुस्ताको प्रश्न र चुनौती
अब देशको राजनीतिक कथा नयाँ दिशातर्फ मोडिँदैछ।
आजका युवाहरू २०६२/६३ को आन्दोलनका सहभागी होइनन्, तर तिनका साक्षी हुन्। उनीहरूलाई पुरानो नेतृत्वका वाचा र विफलता दुवै थाहा छ।
यो पुस्ता सजिलै भावनात्मक भाषण वा क्रान्तिकारी नारा सुनेर मोहित हुँदैन।
तिनीहरू तथ्य, पारदर्शिता र जवाफदेहिता खोज्छन्।
“किन रोजगारी छैन?”, “किन शिक्षा महँगो छ?”, “किन विकास योजना आधा बाटोमै थमिन्छ?”, “किन सत्तामा नैतिकता हराएको छ?”—यी प्रश्नहरू अहिलेका युवाहरूको होस्, विद्यार्थीहरूको होस् वा प्रवासमा पुगेका नेपालीहरूको; सबैको स्वर एउटै छ—जवाफदेह नेतृत्व कहाँ छ?
युवा पुस्ता आजको डिजिटल युगमा बाँच्दैछ। उनीहरू विश्वका राजनीतिक अभ्यास, उत्तरदायित्व र नागरिक चेतनाका उदाहरणहरू बुझ्छन्। त्यसैले पुरानो पुस्ताले अपनाएको “जनतालाई थर्काउने, भ्रममा पार्ने” शैली अब काम लाग्दैन।
अबको राजनीति पारदर्शिता, जवाफदेहिता र नैतिकतामा टेकेर मात्रै टिक्नेछ।
नयाँ पुस्ता नेताको उमेर होइन, उसको इमानदारी र दृष्टिकोण हेर्छ। त्यसैले—भ्रष्टाचार, दमन र विभाजनको प्रतीक बनेका पुराना अनुहारहरूलाई निरन्तर स्वीकार गर्ने समय सकिएको छ।
राजनीति र नैतिकताको पुनर्जागरण
नेपाललाई नयाँ दिशामा लैजान अब राजनीतिक पुनर्जागरणभन्दा बढी नैतिक पुनर्जागरण आवश्यक छ।
राजनीति अब सत्ता प्राप्तिको खेल होइन, समाज सुधारको अभियान बन्नुपर्छ।
जनताले बुझिसकेका छन्—साँचो लोकतन्त्र केवल संविधानको अक्षरमा होइन, नागरिकको जीवनमा अनुभूत हुने व्यवहारमा हुन्छ।
त्यसका लागि राज्यले अवसरको समानता, न्याय र पारदर्शिताको सुनिश्चितता गर्नुपर्छ।
राजनीतिक दलहरूले आफ्ना युवाहरूमाथि भरोसा गर्न सिक्नुपर्छ, र पुराना पुस्ताले आफ्नो भूमिका ससम्मान समाप्त गर्न सक्नुपर्छ।
हिजोका आन्दोलनकारीहरू अब मार्गदर्शक बन्नुपर्छ, न कि मार्ग अवरुद्ध गर्ने पात्र।
निष्कर्ष
२०६२/६३ को आन्दोलनले नेपाली जनतालाई राजनीतिक अधिकार दियो—तर आत्मसम्मान, समानता र विश्वसनीयता अझै अधुरो छ।
अब समय आएको छ—पुरानो असफल नेतृत्वबाट नयाँ पुस्ताले जिम्मेवारी लिने।
यो पुस्ता केवल आलोचक होइन, विकल्प पनि हो।
साँचो परिवर्तन तब मात्र सम्भव हुन्छ, जब सत्ता पारदर्शी हुन्छ, जब नेताहरू जवाफदेही हुन्छन्, र जब नागरिकले देशभित्रै सम्मानपूर्वक बाँच्न पाउँछन्।
अब नेपाललाई नयाँ सोच, इमानदार नेतृत्व र नागरिक केन्द्रीय शासन चाहिएको छ—त्यो पुरानै शैलीको राजनीतिले होइन, नयाँ पुस्ताको साहस, दृष्टि र नैतिकताले सम्भव हुनेछ।
जनआन्दोलनको सपना अझै अधुरो छ—तर त्यो सपना हराएको छैन।
नयाँ पुस्ताको हृदयमा त्यो सपना अझै धड्किरहेको छ—परिवर्तनको नयाँ अध्याय लेख्ने दृढताका साथ।
प्रकाशित मिति: बिहीबार, कात्तिक १४, २०८२
