काठमाडौं । अमेरिकी पत्रिका न्यूयोर्क टाइम्सको ताजा अनुसन्धानले गत सेप्टेम्बरमा नेपालभर भएका सरकारी भवन र राजनीतिज्ञहरूमाथिका आगजनीहरू “स्वतःस्फूर्त जनआक्रोश” भन्दा बढी, योजनाबद्ध र समन्वित विनाशका संकेत देखाएको बताएको छ।
पत्रिकाको अनुसन्धान साक्षी, सहभागी, र आगलागी विशेषज्ञहरूसँगका अन्तर्वार्ता, फोटो–भिडियो विश्लेषण, र भग्नावशेष स्थलको अध्ययनमा आधारित छ। यसले देखाएको चित्र—सेप्टेम्बर ८ मा काठमाडौंमा भ्रष्टाचारविरुद्धका प्रदर्शनमा १९ जना प्रदर्शनकारीको मृत्यु भएको केही घण्टापछि नै सुरु भएको “पूर्वनियोजित प्रतिशोधी अभियान”—जस्तो देखिन्छ।
“तयार–प्रयोग सूची” र समन्वित आक्रमण
गोलीकाण्डको राति सामाजिक सञ्जालमा भ्रष्टाचारसँग जोडिएका व्यक्तिहरूको नाम, ठेगाना र सम्पर्क विवरणसहित “टार्गेट लिस्ट” फैलिएको थियो। भोलिपल्ट, ती नामहरूकै घर र व्यवसायमा आगो लगाइयो।
संसद, सर्वोच्च अदालत र सिंहदरबारजस्ता सरकारी प्रतीक भवनहरू पनि केही घण्टाभित्रै ध्वस्त भए। प्रत्यक्षदर्शी र रेकर्डका आधारमा,
दिउँसो १:४५ बजे भीड संसद परिसरमा घुस्यो,
आधा घण्टाभित्र भवनमा आगो लाग्यो,
२:५० बजेतिर सर्वोच्च अदालत जलेर भत्कियो,
र ३:०६ बजेतिर सिंहदरबारमा आगो बल्न थाल्यो।
फायर फरेन्सिक विज्ञ रिचर्ड ह्यागरका अनुसार, “यति छोटो समयमा यति ठूलो स्तरको विनाश सम्भव हुन, लामो योजना र संगठनात्मक दक्षता आवश्यक पर्छ।”
सुरक्षाको निष्क्रियता र अनुसन्धानको अभाव
त्यो दिन सेनालाई सडकमा नदेखिनु र रोकथाम नगर्न आदेश दिइनु पनि शंकाको विषय बनेको छ। प्रहरी र सेनाका स्रोतहरूले न्यूयोर्क टाइम्सलाई नाम नखुलाइ सूचित गरेका छन् कि “हस्तक्षेप नगर्न” आदेश शीर्ष तहबाटै आएको थियो।
यस अराजकताले तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको सरकारलाई राजीनामा गर्न बाध्य पार्यो। प्रशासनिक संरचना ध्वस्त भयो, र काठमाडौं उपत्यकाका ११० भन्दा बढी प्रहरी चौकी जलेर खरानी भए।
तर आश्चर्यजनक रूपमा, नेपाल प्रहरीको केन्द्रीय फरेन्सिक प्रयोगशालालाई अहिलेसम्म कुनै अनुसन्धानका लागि बोलाइएको छैन। प्रयोगशालाका प्रमुख पवन ढुंगानाले भने, “आगलागीको नमुना परीक्षण नभएसम्म सत्य पत्ता लगाउन सकिँदैन, तर अब मलबा पनि बिग्रिसकेको हुन सक्छ।”
आगोको प्रकृति र सम्भावित षड्यन्त्र
आगालागीको तीव्रता हेर्दा साधारण इन्धनभन्दा बढी रासायनिक त्वरक प्रयोग भएको अनुमान गरिएको छ। ढुंगानाले भने, “फोटोहरू हेर्दा सोडियम वा म्याग्नेसियम जस्ता पदार्थ प्रयोग भएको हुन सक्छ, तर पुष्टि गर्न नमुना परीक्षण आवश्यक छ।”
कति भवनका माथिल्ला झ्यालहरू असामान्य रूपमा खुला थिए—जसले हावाले आगो फैलिन सहज बनायो। फायर साइन्स फरेन्सिक्सका केनेथ कीका शब्दमा, “यस्ता विवरणहरूले आन्तरिक सहयोग वा पूर्वनियोजनको शंका बढाउँछ। प्रश्न उठ्छ—त्वरकहरू भवनभित्र कसरी पुगे?”
राजनीतिक पृष्ठभूमि र ऐतिहासिक दोहोरोपन
नेपालको राजनीतिक इतिहासमा आगजनी नयाँ होइन। माओवादी विद्रोहदेखि २०१९ मा विप्लव समूहद्वारा सञ्चालित टेलिकम टावर आगजनीसम्म, यस्ता प्रतीकात्मक विनाशका घटना बारम्बार भएका छन्। तर, यसपटक तीनै ठूला दल—कांग्रेस, माओवादी र एमाले—निशानामा परे, र उनीहरूको शीर्ष नेतृत्वका घरहरू समेत जले।
सर्वोच्च अदालतमा करिब ६० हजार मुद्दाका फाइल जले, जसमा भ्रष्टाचारसम्बन्धी प्रमाणहरू पनि रहेका थिए। साक्षीहरूले भने, भीड “विशेष कोठाहरू” खोज्दै प्रवेश गरेको थियो—जसले योजनाबद्ध उद्देश्य झल्काउँछ।
“कसले गर्यो ?” भन्ने प्रश्न अझै खुला
हालसम्म कसैले पनि यी आगजनीहरूको जिम्मा लिएको छैन। सरकारी आयोगले अनुसन्धान थालेको दाबी गरे पनि, अधिकारीहरूका अनुसार प्रक्रियागत ढिलाइका कारण नतिजा आउन वर्षौं लाग्न सक्छ।
फरेन्सिक प्रमुख ढुंगानाको निष्कर्षमा सबैकुरा सघन रूपमा समेटिन्छ—
“आगलागी काठमाडौँमा मात्र होइन, देशभर भयो। त्यो स्वतःस्फूर्त भन्दा पनि योजनाबद्ध थियो भन्ने संकेतहरू प्रशस्त छन्। तर अब प्रमाणहरू हराउँदैछन्, र सत्य पत्ता लगाउने सम्भावना दिनदिनै कम हुँदैछ।”
प्रकाशित मिति: आइतबार, असोज २६, २०८२
