काठमाडौँ । विश्वका बिभिन्न अनुसन्धान संस्थाहरूको पहलमा कोभिड विरुद्धको भ्याक्सिन उत्पादनको तयारी भइरहको छ । जसै कोभिड विरुद्धका भ्याक्सिनहरू उत्पादनको काम अगाडि बढ्न थाल्यो तव आफ्ना नागरिकलाई कोभिड महामारीबाट सकेसम्म छिटो बचाउनका लागि बिभिन्न देशहरूले भ्याक्सिन बुक गर्ने काम गरे । अब त बुक गर्ने मात्रै होइन तेश्रो चरणको परिक्षण पार गरिसकेका भ्याक्सिनको प्रयोगनै हुन थालेको छ । बिकसित देशले यसबारे समयमै अनेकन प्रबन्ध गरेका छन्नै छिमेकी भारतमा पनि खोप लगाउने अनुमति दिइसकिएको छ ।
बेलायतको अक्सफोर्ड विश्वविद्यालय, एस्ट्राजेनिकाको सहयोगमा भारतको सिरम इन्स्टिच्युटले उत्पादन गरिरहेको भ्याक्सिन करोडौँको सङ्ख्यामा भारतमा लगाउन सुरु गर्न थालिएको छ । आफ्नो घर छेउमै भ्याक्सिन लगाउने तयारी भएपछि स्वाभाविक छ नेपाली जनताको मनमा पनि प्रश्न उठिरहेको छ । हाम्रो सरकारले चाही कहिले भ्याक्सिन ल्याउँछ होला भनेर । आम जनताको मनमा उब्जिरहेको यो प्रश्न आजको न्युजले बुधबार दिउसो स्वास्थ्य मन्त्रालयका सहप्रवक्ता डा समिर अधिकारीलाई गरेको थियो । सहप्रवक्ता अधिकारीको जफाव थियो ः “सरकारले भ्याक्सिन खरिदका लागि उच्चस्तरीय कार्यदल बनाएको छ । स्वास्थ्य मन्त्रालयले यसबारे काम गर्नका लागि एउटा सचिवलाय बनाएको छ । जस अन्र्तगत ७ वटा प्राविधिक समितिहरू छन । ती समितिहरूले बिभिन्न भ्याक्सिन उत्पादन कम्पनी र देशहरूसँग सम्बन्ध बिस्तार गर्ने काम गरिरहेको छ । भ्याक्सिन कहिले आउँछ भनेर अहिले यकिन भन्न सकिदैन तर कार्यदलले सबै पाटोमा काम गरिरहेका छन्”।
सहप्रवक्ता अधिकारीको यो भनाइले भनिरहेको छ हाम्रो सरकार या भनौँ हामी भ्याक्सिन आयातको प्रारम्भिक चरणमा पनि छैनौ । अहिले सम्म कुन देशमा उत्पादन भइरहेको कुन कम्पनीको भ्याक्सिन लाउने भन्ने निर्क्योल पनि सरकारले गरेको छैन । यतिमात्रै होइन नेपालमा कस्तो भ्याक्सिन ल्याँउदा व्यवहारिक हुन्छ । हाम्रो कोल्ड चेन कुन प्रकारको छ र हामीले कस्तो भ्याक्सिन ल्यायौँ भने त्यसले काम गर्छ भन्ने यकिन निष्कर्ष पनि हामीले निकाली सकेका छैनौ । फगत सर सम्पर्क भएका देशका एजेण्ट र राजदूतहरूसँग भेटघाट गर्ने हामीलाई पनि भ्याक्सिन दिनुपर्यो भनी अनुनय विनय गर्ने उधारो बायु फयाकेर भ्याक्सिन आउँछ हामी ल्याउँछौ भन्ने डिङ हाक्ने काम बाहेक सरकारका तर्फबाट केही भएको छैन । भ्याक्सिन आयात गर्न सरकारको अनुमति कुरेर बसिरहेका एक व्यक्तिले दिएको जानकारी अनुसार यतिबेला उत्पादन कम्पनीलाई एडभान्स बुझाइयो भने पनि नेपालमा भ्याक्सिन आउन पैसा बुझाएको मितिले ठिक १ सय २० दिन अर्थात ४ महिना लाग्नेछ । तर सरकारले यतिबेला बुकिडका लागि एडभान्स बुझाउने होइन कि कुन कम्पनीको भ्याक्सिन लाउने भन्ने पनि यकिन गरिसकेको छैन ।
बिडम्बना के छ भने सरकारले भ्याक्सिन ल्याउने भन्दै अबलमबन गरिरहेको बाटो नै उल्टो छ । सरकारका प्रतिनिधिहरु भ्याक्सिन उत्पादन गर्ने देशका राजदुत या सरकारका प्रतिनिधिहरुलाई आफुहरुलाई पनि भ्याक्सिन उपलब्ध गराइदिन भनेर अनुनय विनय गरिरहेका छन् । यस्तो बेला अनुनय विनय गरेर भ्याक्सिन आउने होइन । संसारले एकैपटक भ्याक्सिन माग गरिरहेका छ भने माग अनुसारको उत्पादन हुने अवस्था छैन । त्यस्तो अवस्थामा फस्ट कम फस्ट अर्थात जस्ले पहिले एडभान्स सहित भ्याक्सिन बुक गरायो उसलाई दिनुपर्ने उत्पादन कम्पनीहरुको बाध्यता छ । नेपाल सरकार यसका पदाधिकारीहरु साच्चिकै भ्याक्सिन ल्याउन इमान्दार भएर लागेका हुन भने सबैभन्दा पहिले नेपालमा कुन भ्याक्निस व्यवहारिक छ भन्ने यकिन गर्नु पर्छ । र त्यसपछि तत् उत्पादन कम्पनीसँग खरिद गर्नका लागि अग्रिम बुकिडको काम सकाई हाल्नुपर्छ । त्यो भनेको उत्पादन कम्पनीसँग सिधै किन्ने या कम्पनीले तोकेका एजेण्टलाई खरिद गर्न अनुमति प्रदान गरिहाल्नु पर्छ । सामान्यतया यस्ता अन्तराष्टिय खरिदमा कम्पनीहरुले सकेसम्म आफुले तोकेको एजेण्ट मार्फत काम गर्ने गरेका छन् । यो सबै प्रक्रियामा ध्यानै नदिइ नेपाल सरकारका पदाधिारीाहरुले बिना कारण समय घर्काउने काम मात्रै गरिरहेका छन् । यतिबेला सम्म नेपाल सरकारका पदाधिकारीहरुले भारतिय राजदुतलाई भेटेर आफ्नो देशका लागि पनि भ्याक्सिन किनदिन आग्रह गर्ने र भारतस्थित नेपाली राजदुतले नयाँदिल्लीमा भ्याक्सिन उत्पादन कम्पनी र भारत सरकारका पदाधिकारीलाई भेटेर भ्याक्सिन उपलब्ध गराईदिन आग्रह गर्ने बाहेक केही नयाँ काम गरिरहेका छैनन् ।
सबैभन्दा पहिलो कुरा त हामीले कुन देशको कुन कम्पनीले उत्पादन गरेको भ्याक्सिन नेपालमा ल्याउने भन्ने यकिन गरिहाल्नुपर्ने छ । पछिल्ला दिनहरुमा कुन भ्याक्सिन नपालका लागि उपयुक्त हो भनेर गरिएका तमाम बहसहरुमा यस क्षेत्रका बिज्ञहरुले लिइरहेको एउटै नाम हो भारतमा उत्पादन भइरहेको भ्याक्सिन । अस्फोर्ड विश्वबिधालय र एस्टाजेनिकाको सहयोगमा सिरम इन्स्टिच्युटले उत्पादन गरिरहेको भ्याक्सिन सामान्य फ्रीजकै भण्डारमा रहन सक्ने र जसको प्रयोग नेपालका लागि पनि सबैभन्दा उपयुक्त हुने बिज्ञहरुले राय दिइरहेका छन् । यतिमात्रै होइन सरकारी बिज्ञहरुले पनि लगभग यहि निष्कर्ष निकाली सकेका छन् ।
स्वतन्त्र र सरकारी दुवै बिज्ञहरुको एउटा निश्कर्ष र बास्तविकतामै पनि त्यो भ्याक्सिन उपयोगी हुने निष्कर्ष निकाली सक्दा पनि उच्च पदस्थ सरकारी अधिकारीहरु रसियन डेलिगेटसहरुसँग निरन्तर सल्लाह मसौरा गरिरहेका छन् । यहाँनिर ध्यान दिनुपर्ने कुरा के छ भने रसियन भ्याक्सिन मान्यता प्राप्त कुनैपनि नेटवर्कमा समावेश भएको छैन । यसको विश्वसनियता विश्वबजारमा निकै कम छ । आसका उब्जिरहेको छ आफ्नो राजनीतिक पहुँच प्रयोग गर्दै केहि स्वास्थ्य सामाग्री भित्रयाउने दलालहरुले कमिसनको भरमा रसियन भ्याक्सिन ल्याएर नेपाली जनतालाई गिनिपिक त बनाउन खोजीरहेका छैनन ? यस्तो आसंकाले सबत्र घर गरिरहेको छ । यदि त्यसो गरिए त्यो भन्दा ठुलो घात अरु केही हुने छैन । अन्तरष्टिय जगतले मान्यता नदिएको र नेपालमा कुनै पनि दृष्टीकोणले उपयोग हुन नसक्ने रसिनय भ्याक्सिनको पछि लागेर समय बर्बाद गर्नुभन्दा समयमै बैज्ञानिकहरुको निश्कर्ष मानि अस्फोर्ड एस्टाजेनिकाले उत्पादन गरिरहेको भ्याक्सिन आयातमा प्रक्रिया अगि बढाउनु पर्यो । जनताको जिवन रक्षा गर्ने हो भने सरकारले किन्ने हो भन्दै डिङ हाक्नु भन्दा उत्पादन कम्पनीले तय गरेको मापदण्ड अनुसार खरिद प्रक्रिया अघि बढाउन हितकर हुनेछ ।
उत्पादन कम्पनीले भनिरहेको छ भ्याक्सिन चाहिन्छ भने आफुले तोकेको प्रतिनिधि मार्फत एलसी खोली रकम बुझाउ । तर नेपाल सरकारका अधिकारीहरु त्यो प्रचलित बाटो नहिडि खाली कम्पनी र भारत सरकारसँग बार्तालाप गरेर समय सकाइरहेका छन् । सरकारका पदाधिकारीहरुले अवलमबन गरिरहेको बाटोबाट भ्याकिसन आउने भन्दा पनि नआउने अवस्था हुन्छ र थप नेपालीले अनाहाकमा जिवन गुमाउनुपर्ने हुन्छ ।
प्रकाशित मिति: बुधबार, पुस २२, २०७७
